Një Elena Gjika e dytë, që diktatura e trajtoi si kafshë pune

Një grua intelektuale, e lindur në Itali, ku e priste një e ardhme e shkëlqyer në fushën e akademisë, por që erdhi në Shqipëri me bashkëshortin e saj, djalin e Mustafa Krujës dhe gjeti terrin e diktaturës.

Jeta dhe arritjet e dikurshme, me siguri ua bënin më të dhimbshëm kontrastin me vuajtjen e tanishme, intelektualëve të dërguar në kampet e internimit gjatë diktaturës komuniste, por ishte e qartë që edhe diktaturës ia bënte më të flaktë dëshirën për ta rënduar këtë kontrast, duke e nxirosur me sa mundte të tashmen. Ndoshta, atë që ata kishin brenda shpirtit, nuk mundeshin gjithmonë ta arrinin e t’ua merrnin, por çfarë kishin në dorë me jetët e tyre, e bënë pa mëshirë.

Elena Gjika, jo ajo e lindura në Bukuresht, por një tjetër, e lindur në Romë, gati 100 vjet më vonë, nga një baba kolonjar dhe një mama italiane, ishte një nga ato gra me mendje brilante që diktatura e ktheu në mbartëse drush dhe punëtore ndërtimi. E diplomuar në Universitetin e Napolit, e propozuar për katedrën e Fakultetit të Letërsisë atje, por e ardhur në Shqipëri pas martesës me Petrit Merlikën, djalin e ish-Kryeministrit, Mustafa Kruja Merlika, Elena mund t’i kishte dhënë shumë Shqipërisë së babait, burrit dhe birit të saj në një kohë tjetër, por koha e diktaturës i kërkoi të priste e të ngarkonte dru, pasi i kishte prerë, me goditje të vazhdueshme, nga jeta e saj, shpresat për të ardhmen që premtonin dijet, prirjet, teza e diplomimit, vlerësuar shkëlqyeshëm dhe e botuar nga Akademia Italiane e Shkencave dhe mjedisi që e kishte rrethuar dikur. Ishte rritur në një mjedis intelektual, me babain gazetar dhe mamanë mësuese. Kishte qenë shoqe Liceu me të motrën e Aldo Moros, që më pas do të bëhej kryeministri i Italisë, shkoi nuse në shtëpinë e një tjetër kryeministri. Shtëpinë e saj, kur ishte e vogël, e vizitonin intelektualë e burra shteti si Luigj Gurakuqi dhe Mustafa Kruja, të cilët ishin miq të të atit. Gjeti të njëjtën atmosferë në shtëpinë ku shkoi nuse, kur u çonte kafen të vjehrrit dhe Aleksandër Xhuvanit dhe bashkohej në bisedat e tyre me dijet e saj të thelluara në letërsi, histori e gjuhësi. Më vonë pas arrestimit të të shoqit, ajo do të trokiste në derën e profesor Xhuvanit për t’i kërkuar punë në Bibliotekë dhe ai do t’i thoshte që në gjithë Ballkanin nuk mund të gjente një kandidaturë më të mirë sesa ajo, por... Kishte rrudhur supet, i zënë ngushtë. Ai e dinte, siç edhe Elena do e shihte shumë shpejt, që rrugët e saj ishin mbyllur.

Në rrëfimet e të birit, Eugen Merlikës, në një botim me dëshmitë e të mbijetuarve të kampit të Tepelenës, botuar nga Autoriteti për Informimin mbi Dokumentet e Ish-Sigurimit të Shtetit, shpaloset jeta e Elenës, e cila duke mos mundur ta braktiste të birin, edhe pse kishte mundësinë të largohej nga Shqipëria, si shtetase italiane, zgjodhi të qëndronte këtu  pas arrestimit të bashkëshortit në vitin 1946, me 15 vjet burg, dhe pranoi mundimet që diktatura përpilonte dhe zbatonte për armiqtë e saj.

Në vjeshtën e vitit 1947, i dëbuan nga shtëpia në Tiranë, duke i dërguar në vendin Katër Rrugët e Shijakut ku jetuan në një kasolle, më pas disa të afërm i morën në shtëpinë e tyre në Krujë, por Dega e Brendshme i çoi në qelitë e saj bashkë me familjen e Abaz Kupit, ku jetuan më shumë se një vit. Në vitin 1949, siç kujton Eugeni, i nisën sipër një kamioni për në Tepelenë. Elena u nis atje me djalin tre vjeç dhe vjehrrën. Ajo ishte krahu i punës së familjes së tyre në Tepelenë. “Jeta e atyre që punonin ishte shumë e lodhshme, sepse kishin zëvendësuar mushkat. Njeriu ishte kthyer në mushkë për të mbajtur dru nga mali për t’i sjellë aty; ecnin 2 apo 3 orë rrugë me dru në kurriz. Nganjëherë me rrasa guri...”, thotë Eugen Merlika, i cili, në atë kohë, e kujton veten pranë së gjyshes, duke pritur mamanë te muri me tela i kampit. Për festa mund të kishte një program të veçantë, siç ishte një natë e Vitit të Ri, kur gratë ishin kthyer nga mali dhe një polic kërkoi tri prej tyre, ndër to dhe Elena, për të ngarkuar sërish dru për në Tepelenë, në mes të shiut, dhe për t’i prerë sepse familjet e oficerëve kishin mbetur pa dru dhe i donin gati për në sobë.

Nga puna dhe uria në kampin e Tepelenës, Elenën e çuan në Vlorë, ku po ndërtohej burgu i Vlorës. Tashmë duhej të përjetonte edhe ndarjen nga i biri, edhe pse të gjitha vuajtjet i kishte pranuar, pikërisht për të mos u ndarë prej tij, por shteti e kishte vendosur. Më pas e çuan në Lushnjë, ku u bashkua sërish me të birin. Ndërruan kamp pas kampi në qytetin jugor, nga viti 1954 deri në vitin 1991, kur u liruan nga kampi l fundit, I Grabianit.

Tashmë e bija e Sotir Gjikës e lindur në 27 gusht 1920, siç zbulohet nga letërkëmbimi i të atit, me Luigj Gurakuqin, ku gazetari njoftonte mikun e tij për lindjen e fëmijës së dytë, këtë herë vajzë, ishte 71 vjeçe. Do të kthehej në Itali, me hapjen e kufijve, por familjen nuk do ta gjente më. Vite më parë, në një letër dërguar të vëllait, kishte shkruar një lutje për Aldo Moron, që ta ndihmonte të takonte të ëmën, por nuk mori kurrë përgjigje. Jetonte në një vend të izoluar, ku ishte e vështirë të hynin lajmet e mira dhe e ndaluar të dilnin njerëzit, por mision që çdo e mirë që ata kishin sjellë, të shkatërrohej. Siç ndodhi me Elena Gjika Merlikën, por Zoti e ndihu për ta nxjerrë gjallë nga kampi i Tepelenës, të birin për të cilin sakrifikoi jetën. Shqipëria nuk ka asgjë për të thënë për atë çfarë Elena kishte mundësinë t’i falte vendit, por, falë Zotit, Eugeni ka shumë për të thënë për nënën e tij.